774

774, Big Pack Books txt, 1-5000

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JARED DIAMONDSTRZELBY, ZARAZKI, MASZYNYLosy ludzkich spo�ecze�stwPrze�o�y� Marek KonarzewskiPr�szy�ski i S-ka SAWarszawa 2000Tytu� orygina�u angielskiego GUNS, GERMS, AND STEEL The Fates of Human SocietiesCopyright(r) 1997 by Jared Diamond Ali rights reservedProjekt ok�adki Katarzyna A. jarnuszkiewiczZdj�cie na ok�adce Odkrycie Ameryki East News/Sipa PressISBN 83-7255-115-4Wydawca Pr�szy�ski i S-ka SA ul. Gara�owa 7 02-651 WarszawaDruk i oprawa GRAFMARSp.z o.o. ul. Wiejska 43 36-100 Kolbuszowa DolnaEsie, Karinidze, Omwai, Paranowi, Sauakariemu, Wiworowi oraz innym moim nowogwinejskim przyjacio�om i nauczycielom - mistrzom przetrwania w bardzo trudnych warunkachSPIS RZECZYDo polskich czytelnik�w 9Prolog: Pytanie YalegoRegionalne zr�nicowanie biegu dziej�w 11CZʌ� I: OD EDENU DO CAJAMARCA1 Na Unii startuCo si� dzia�o na poszczeg�lnych kontynentach 11 tysi�cy lat przed nasz� er�? 332 Zderzenie cywilizacji w CajamarcaDlaczego inkaski cesarz Atahualpa nie pojma� hiszpa�skiego kr�la Karola I? 56CZʌ� n: POCZ�TKI I ROZW�J WYTWARZANIA �YWNO�CI3 Pot�ga rolnictwaDzi�ki czemu powsta�y strzelby, zarazki i maszyny? 774 Ulubie�cy i niechciane dzieci historiiGdzie zacz�to wytwarza� �ywno��? 875 Sia� albo nie sia�Przyczyny rozpowszechnienia produkcji �ywno�ci 1026 Przepis na migda�yNie�wiadoma selekcja pradawnych ro�lin uprawnych 1147 Jab�ka czy Indianie?Dlaczego ludy niekt�rych region�w nie zdo�a�y udomowi� ro�lin? 1368 Zebry, nieszcz�liwe ma��e�stwa i zasada Anny Kareniny Dlaczego wi�kszo�� du�ych ssak�w nigdy nie zosta�a udomowiona? 1708 . STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY9 Bezkresne nieba i nachylenia osi kontynent�wDlaczego produkcja �ywno�ci rozwija�a si� w r�nym tempie na poszczeg�lnych kontynentach?CZʌ� m: OD �YWNO�CI DO STRZELB, ZARAZK�W I MASZYN10 �miertelny dar �ywego inwentarza Ewolucja zarazk�w11 Na�ladownictwo i zapo�yczanie liter Ewolucja pisma12 Potrzeba jest c�rk� wynalazku Ewolucja techniki13 Od egalitaryzmu do kleptokracji Ewolucja rz�d�w i religiiCZʌ� IV: W PI�� ROZDZIA��W DOOKO�A �WIATA14 Ludzie YalegoHistoria Australii i Nowej Gwinei15 Jak Chiny stawa�y si� chi�skie Historia Azji Wschodniej16 Motor�wk� do PolinezjiHistoria austronezyjskiej ekspansji17 Wojna �wiat�wPor�wnanie historii Eurazji z dziejami obu Ameryk18 Jak Afryka sta�a si� Czarnym L�dem Historia AfrykiEPILOG: Przysz�o�� historii ludzko�cijako dyscypliny naukowej Podzi�kowania Literatura uzupe�niaj�ca Indeks195219 245 275 311351 386 402 427 457490518519 529DO POLSKICH CZYTELNIK�WPolskie wydanie tej ksi��ki sprawia mi potr�jn� rado��. Po pierwsze, od�wie�a mi�e wspomnienia z mojej wizyty w Polsce oraz ze spotka� z polskimi krewnymi, przyjaci�mi i kolegami. Rodzice mojej �ony - Marysi - s� Polakami. Z Polski, a w�a�ciwie z polskich kres�w nale��cych teraz do o�ciennego pa�stwa, pochodzi�a te� rodzina mojej matki. W czasie pierwszej randki z Marysi� zagra�em jej kilka preludi�w Chopina, a potem zaproponowa�em, by�my si� razem uczyli polskiego. Rzecz jasna, zrobi�em to po cz�ci dlatego, �e szuka�em sposobu na zacie�nienie naszego zwi�zku, lecz r�wnie� z powodu szczere] ch�ci opanowania tego j�zyka. Cho� Marysia nie przysta�a w�wczas na t� propozycj�, zaakceptowa�a p�niej moje o�wiadczyny, dzi�ki czemu zyska�em polskich powinowatych. Jestem szcz�liwy, �e moja ksi��ka ukazuje si� teraz w ich J�zyku.Po drugie, mia�em wyj�tkowe szcz�cie do t�umaczenia Strzelb, zarazk�w i maszyn, podobnie Jak do t�umaczenia mojej poprzedniej ksi��ki - Trzeciego szympansa. Wi�kszo�� autor�w wydawnictw przek�adanych na j�zyki obce nie wie nic o swych t�umaczach. Jednak�e polskiego przek�adu tej ksi��ki dokona� m�j przyjaciel, b�d�cy wybitnym polskim naukowcem. Polska znana jest w �wiecie z bada� w dziedzinie fizjologii ekologicznej. Owa s�awa sta�a si� powodem mojego przyjazdu do tego kraju10 � STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNYw 1990 roku. Chcia�em si� uczy� od naukowc�w pracuj�cych na Uniwersytecie Jagiello�skim w Krakowie. W czasie pobytu w Polsce pozna�em dw�ch wybitnych polskich biolog�w, dr. Ja-nuarego Weinera z Uniwersytetu Jagiello�skiego i dr. Marka Konarzewskiego z Uniwersytetu w Bia�ymstoku. W rezultacie mojej wizyty January rozpocz�� t�umaczenie Trzeciego szympansa, a Marek przez dwa lata pracowa� ze mn� na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, mojej macierzystej uczelni, potem za� przyst�pi� do pracy nad przek�adem Strzelb, zarazk�w i maszyn. Jest rzadkim przywllejem autora, by wiedzie�, �e jego tekst t�umacz� przyjaciele i jednocze�nie podziwiani naukowcy.Wreszcie, wydaje si�, �e temat tej ksi��ki szczeg�lnie zaciekawi polskich czytelnik�w. Strzelby, zarazki i maszyny to pr�ba zrozumienia, w jaki spos�b geografia wp�ywa�a na losy wszystkich lud�w �wiata na przestrzeni ponad 13 tysi�cy lat. O ile mieszka�cy wielu innych kraj�w nie dostrzegaj� wp�ywu geografii na ludzkie losy, po�o�enie Polski sprawia, �e ka�dy jej obywatel rozumie i czuje znaczenie tej kwestii. Polska le�y w �rodku p�nocnej cz�ci Niziny Europejskiej, rozci�gaj�cej si� (pomijaj�c niewielkie bariery geograficzne) od Oceanu Atlantyckiego a� po Ural. Oko�o 7 tysi�cy lat temu do obszar�w dzisiejszej Polski dotar�a sztuka uprawy roli, b�d�ca cz�ci� kultury ogarniaj�cej swym zasi�giem Europ� �rodkow�, w tym znaczn� cz�� Niziny. Ziemie te by�y podbijane przez armie mongolskie pod wodz� wnuka Czyngis-chana, Batu-chana. W 1241 roku hordy mongolskie dotar�y a� do Legnicy. W kolejnych stuleciach przez Nizin� przemaszerowali naje�d�cy z Prus, Szwecji, Francji l Austrii. Wiele zamieszkuj�cych j� uprzednio lud�w zosta�o przez te inwazje zg�adzonych i znik�o z kart historii. Polskiej odwadze i sile zawdzi�czamy, �e ten nar�d, otoczony przez pot�nych s�siad�w, zdo�a� przetrwa� wszelkie pr�by, na jakie wystawia�o go po�o�enie geograficzne.Jestem bardzo dumny, �e moimi przemy�leniami na temat geografii i historii mog� si� podzieli� z polskimi przyjaci�mi i krewnymi i ciesz� si�, �e przeczytaj� je w ich w�asnym j�zyku - wspania�ym pomniku ludzkiej wytrwa�o�ci.Jared DiamondPROLOGPYTANIE YALEGOWszyscy wiemy, �e losy lud�w zamieszkuj�cych rozmaite cz�ci naszego globu by�y r�ne. W ci�gu 13 tysi�cy lat, kt�re min�y od ostatniego zlodowacenia, w jednych rejonach �wiata powsta�y pos�uguj�ce si� pismem l metalowymi narz�dziami spo�ecze�stwa industrialne, w innych rozwin�y si� spo�ecze�stwa niepi�miennych rolnik�w, w niekt�rych za� przetrwa�y plemiona zbieracko--�owleckie. Historycznie uwarunkowane odmienno�ci wywar�y silny wp�yw na wsp�czesno��, gdy� to w�a�nie spo�ecze�stwa industrialne podbi�y i eksterminowa�y inne spo�eczno�ci. I chocia� zr�nicowanie to jest jednym z podstawowych zjawisk w historii �wiata, jego przyczyny pozostaj� niejasne i s� przedmiotem spor�w. Pytanie o pochodzenie owych nier�wno�ci postawiono mi w prostej i bardzo osobistej formie 25 lat temu.W lipcu 1972 roku spacerowa�em po wybrze�u jednej z tropikalnych wysp nowogwinejsklch, na kt�rej prowadzi�em badania nad ewolucj� ptak�w. W owym czasie s�ysza�em ju� o Yalim, niezwyk�ym miejscowym polityku, kt�ry w�a�nie wtedy odwiedza� najbli�sz� okolic�. Traf chcia�, �e Yali wybra� si� na spacer wzd�u� tej samej pla�y. Spacerowali�my wi�c razem godzin�, ca�y czas rozmawiaj�c.12 � STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNYYall wr�cz promieniowa� charyzm� i energi�. Jego oczy hipnotyzuj�ce b�yszcza�y. Z wielk� pewno�ci� m�wi� o sobie, ale mnie te� wypytywa� i z zainteresowaniem s�ucha� odpowiedzi. Nasza rozmowa rozpocz�a si� od tematu absorbuj�cego w�wczas wszystkich Nowogwinejczyk�w - szybkich zmian w polityce. Pa�stwo Papua-Nowa Gwinea - tak� nazw� nosi dzi� kraj Yalego - by�o wtedy z mandatu ONZ administrowane przez Australi�. Wszyscy wyczuwali ju� jednak powiew niepodleg�o�ci. Yall wyja�ni� mi swoj� rol� w przygotowywaniu mieszka�c�w kraju do samorz�dno�ci.Po chwili zmieni� jednak temat dyskusji i zacz�� zadawa� mi pytania. Cho� sko�czy� tylko szko�� �redni� i nigdy nie wyje�d�a� z Nowej Gwinei, wszystko go ciekawi�o. Najpierw spyta� o moj� prac� (r�wnie� o wynagrodzenie). Wyja�ni�em mu wi�c, �e prowadz� badania nad tym, jak r�ne grupy ptak�w koloni-zowa�y Now� Gwine� na przestrzeni ostatnich milion�w lat. Poprosi� w�wczas, bym mu wyja�ni�, jak jego przodkowie dotarli na wysp� dziesi�tki tysi�cy lat temu i w jaki spos�b biali Europejczycy zdo�ali skolonizowa� Now� Gwine� w ci�gu dwustu lat.Nasza rozmowa by�a przyjacielska, mimo �e obaj zdawali�my sobie spraw� z istnienia napi�� mi�dzy reprezentowanymi przez nas spo�eczno�ciami. Dwa wieki temu Nowogwinejczycy �yli w "epoce kamiennej". U�ywali narz�dzi podobnych do tych, kt�re w Europie zosta�y wyparte tysi�ce lat temu przez wyroby z metalu, i mieszkali w wioskach pozbawionych jakiejkolwiek formy scentralizowanej w�adzy. Centralistyczne rz�dy wprowadzili biali koloni�ci, razem z wieloma przedmiotami, od metalowych siekier, zapa�ek i lek�w, po ubrania, parasole i napoje ch�odz�ce. Tubylcy natychmiast docenili przydatno�� tych rzeczy. Na Nowej Gwinei wszystkie te dobra materialne okre�lasi� mianem "towaru".Wielu bia�ych kolonist�w otwarcie pogardza�o Nowogwinej-czykami, uwa�aj�c ich za dzikus�w. Nawet najmniej rozgarni�temu z "pan�w" (bia�ych wci�� tak tytu�owano w 1972 roku) �y�o si� znacznie lepiej ni� tubylcom, nie wy��czaj�c charyzmatycznych polityk�w, takich jak Yali. Mimo tych r�nicPROLOG: PYTANIE YALEGO � 13Yali prowadzi� rozmowy na r�ne tematy z wieloma bia�ymi, podobnie jak ze mn�, ja za� rozmawia�em z tubylcami. Dzi�ki temu obaj doskonale wiedzieli�my, �e przeci�tny Nowogwinej-czykjest przynajmniej tak samo Inteligentny jak Europejczyk. Wszystko to Yall musia� mie� na uwadze, kiedy zn�w spojrza� na mnie badawczo swoimi b�yszcz�cymi oczami l zapyta�:"Dlaczego wy, biali, wytworzyli�cie i przywie�li�cie ... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

srebro19.xlx.pl